Czy wiedza o rodzajach innowacji jest w ogóle potrzebna? Można wychodzić z założenia, że skoro innowacja zawsze charakteryzuje się dodatnim wpływem dla użytkownika czy konsumentato, w związku z tym każde działanie i idea, która wpisuje się w powyższe stwierdzenie jest innowacją. I już! Mimo to autorzy w licznych opracowaniach przedstawiają swoje definicje innowacji i innowacyjności, jak i wprowadzają wiele podziałów i klasyfikacji innowacji.
Klasyfikacja innowacji? Zdecydowanie tak!
Czy warto się w te podziały zagłębiać? Zdecydowanie tak! Po pierwsze różne klasyfikacje innowacji mogą stanowić inspirację i zrozumienie własnych działań. Świadomość podziału innowacji uzmysławia też, że każdy biznes może być innowacyjny i wskazuje, że z pozoru „nieinnowacyjna branża” poprzez odpowiednie podejście do tematu jest w stanie (a może już to robi) generować innowacje. Ponadto uporządkowane spojrzenie na klasyfikację innowacji pomaga określić ich wpływ na postęp oraz przyporządkować je do odpowiedniej kategorii naszej działalności. Jest też jeszcze jeden ważny aspekt, o którym trzeba pamiętać – reguły rządzące różnymi rodzajami innowacji nie są takie same.
Innowacje, podobnie jak samo pojęcie innowacji, można klasyfikować z punktu widzenia szerokiego i wąskiego spojrzenia na nie (pisaliśmy już o tym w jednym z poprzednich tekstów). Przed dalszymi rozważaniami dotyczącymi rodzajów innowacji warto pamiętać, że nie każde nowe rozwiązanie można nazwać innowacją. Tak więc z punktu znaczenia nowości dla podnoszenia konkurencyjności biznesu należy mieć w pamięci, że nowe rozwiązania mogą mieć charakter:
- innowacji – ciąg działań prowadzących do wytworzenia nowych lub ulepszonych produktów, procesów technologicznych lub systemów organizacyjnych,
- dywersyfikacji – polega na przystosowaniu określonego rodzaju wyrobów do pewnych specyficznych warunków ich eksploatacji bądź szczególnych wymagań pewnego kręgu użytkowników (tu np. wyroby luksusowe) lub zwiększeniu stopnia uniwersalności wyrobu.
- modernizacji – polega na ciągłym doskonaleniu poziomu jakościowego wyrobów, np. przez wzrost trwałości i niezawodności, poprawę walorów ekonomicznych, estetycznych. Największe znaczenie ma modernizacja realizowana bezpośrednio u producenta, mniejsze natomiast mają ulepszenia wprowadzane do wyrobów przez samych użytkowników.
Jako wprowadzenie proponujemy zacząć od ogólnej klasyfikacji innowacji, ze względu na jej rodzaj oraz skalę.
Tak więc z perspektywy rodzaju innowacyjności możemy wyróżnić innowacje będącą opracowaniem nowego produktu, nowego procesu lub usługi oraz modyfikację technologiczną wytwarzania takiego samego produktu lub realizacji usługi. Przyjmuje się, że innowacja zawsze charakteryzuje się dodatnim wpływem na użytkownika czy konsumenta. Może to być np. zaspokojenie jego potrzeb dzięki: opracowaniu nowej funkcjonalności, obniżeniu ceny czy większej dostępności, itp. Fundamentalne jest tu zinterpretowanie zmiany przez użytkownika produktu lub usługi jako istotnej w stosunku do stanu sprzed jej wprowadzenia. Nawet jeśli sami będziemy przekonani o wyjątkowości naszego pomysłu, to jeżeli konsument nie zobaczy w naszej innowacji istotnej zmiany czy wartości dodanej, nie potraktuje jej jako innowacji.
W odniesieniu do skali możemy klasyfikować innowacje na te w wymiarze pojedynczego przedsiębiorstwa, innowacje regionalne, krajowe, europejskie lub innowacje na skalę światową. Zasięg nowego rozwiązania musi być rozpatrywany przede wszystkim w kontekście potencjalnego zapotrzebowania na nie a nie tylko w aspekcie na ile innowacja jest nowatorska sama w sobie. Na przykład nowa metoda produkcji oscypków nigdy nie będzie uznana za innowację w skali światowej i to bez względu na to, kto i gdzie by ją opracował i wdrożył. Taka innowacja zawsze zostanie potraktowana jako innowacja regionalna.
Poniższa tabela przedstawia w sposób zblokowany różne (inne) klasyfikacje innowacji spotykane w literaturze. Należy pamiętać, że spojrzenie na podział innowacji w dużym stopniu zależy od rodzaju branży (produkcyjna, usługowa, technologiczna, etc.), i że podziały te są bardziej lub mniej relewantne w zależności od obszaru, w którym dane przedsiębiorstwo działa. I jest bardzo prawdopodobne, a nawet pewne, że zestawienie poniżej nie wyczerpuje wszystkich podziałów, które możemy spotkać czytając o rodzajach innowacji.
| I. Klasyfikacja rodzajów innowacji wg. W. Dobrołowicza (spojrzenie szerokie) | |
| Innowacje związane z dziedzinę wiedzy czy praktyki |
np. innowacje techniczno-technologiczne, artystyczne, naukowe, społeczne. |
| Innowacje pierwotne | oparte są na procesie twórczym, czyli są oryginalne i polegają na praktycznym wykorzystaniu po raz pierwszy odkryć i wynalazków |
| Innowacje wtórne (nieoryginalne) |
to nowości zapożyczone np. z praktyki przemysłowej. |
| Innowacje mogą mieć postać materialną | wyrób, urządzenie, dzieło sztuki, książka itp. |
| Innowacje niematerialną, ale zmaterializowaną | np. idea, pomysł, nowa metoda, teoria – wyrażona w słowach, symbolach, obrazach |
| Innowacje zaprogramowane | Te, które można przewidzieć, zaplanować |
| Innowacje niezaprogramowane | te, których nie można lub trudno przewidzieć, zaplanować |
| Innowacje ostateczne | są celem działalności innowacyjnej |
| Innowacje instrumentalne | są jedynie środkiem prowadzącym do jakiegoś innego celu |
| II. Klasyfikacja rodzajów innowacji wg. W. Kotarby (zawężone do obszaru działalności przedsiębiorstwa) | |
| Według kryterium nowości | np. innowacje indywidualne, krajowe, światowe. |
| Według kryterium korzyści |
a) innowacje gospodarcze – korzyści to efekty wymierne, b) innowacje społeczne – korzyści to efekty niewymierne, c) innowacje społeczno-gospodarcze – korzyści wymierne i niewymierne, d) innowacje potencjalne – korzyści mogą być osiągnięte po wdrożeniu innowacji, e) innowacje rzeczywiste – korzyści zostały osiągnięte |
| Według kryterium nowości i korzyści | zob. wyżej, np. innowacje społeczno-gospodarcze, krajowe, potencjalne |
| Według kryterium środków prowadzących do innowacji (tworzących innowację) |
a) innowacje techniczne – środkiem tworzącym innowację jest technika, b) innowacje technologiczne – środkiem jest technologia, c) innowacje organizacyjne – innowację tworzy organizacja, d) innowacje mieszane – kombinacje podanych wyżej |
| Według kryterium przedmiotu (obiektu) innowacji |
a) innowacje wyrobu – obiektem innowacji jest wyrób, b) innowacje procesu – innowacja zmienia proces (technologię, organizację) |
|
III. Klasyfikacja wg. zakresu powodowanych przez innowacje skutków |
|
| Innowacje strategiczne | dotyczą przedsięwzięć innowacyjnych o charakterze długofalowym, o dużym znaczeniu społeczno-ekonomicznym, służących realizacji strategicznych społeczno-ekonomicznych celów społeczeństwa |
| Innowacje taktyczne | dotyczą wszelkich bieżących (krótsze okresy) zmian w wyrobach, technologii produkcji i organizacji pracy, pozwalających podnieść efektywność gospodarowania |
| IV. Klasyfikacja rodzajów innowacji wg. znaczenia innowacji w świecie techniki | |
| Innowacje podstawowe |
– dokonują pewnego przełomu technologiczno-organizacyjnego w wybranej dziedzinie życia ludzkiego, a tym samym są przyczyną radykalnych zmian gospodarczo-społecznych. Za przykład takiej innowacji, która wytyczyła nowy kierunek rozwoju techniki, może służyć wynalazek tranzystora (na bazie tranzystora zbudowano pierwsze układy scalone, a później mikroprocesory, które z kolei wykorzystuje się do budowy komputerów); – tj. przełomowe, radykalne, pionierskie, kreatywne i epokowe. Ich cechą jest to, że nie mają one pierwowzoru na rynku i są na ogół wynikiem prac naukowo-badawczych. Ponieważ nie wynikają bezpośrednio z zapotrzebowania rynkowego, pojawienie się ich na rynku budzi wiele wątpliwości u konsumentów i opór ze strony różnego rodzaju organizacji gospodarczych. |
| Innowacje usprawniające | powodują tylko udoskonalanie innowacji podstawowych (różne rodzaje układów scalonych i mikroprocesorów) |
| V. Klasyfikacja rodzajów innowacji wg. stopnia złożoności procesu innowacyjnego oraz liczby twórców | |
| Innowacje sprzężone | stanowią podstawowy rodzaj innowacji we współczesnym przemyśle, a są dziełem wspólnego wysiłku pewnej liczby osób, zespołów specjalistów lub nawet instytucji. Prace B+R prowadzone są w dobrze wyposażonych ośrodkach badawczych i ukierunkowane na osiągnięcie konkretnego celu. Taka organizacja prac badawczych wynika ze złożoności problemów techniki oraz powoływania zespołów zadaniowych w placówkach badawczych zajmujących się odrębnymi dziedzinami nauki i techniki |
| Innowacje niesprzężone | dokonywane są przez jednego twórcę, działającego w układzie względnie odosobnionym, posiadającego wystarczający zasób wiedzy, umiejętność posługiwania się środkami technicznymi oraz odpowiednie środki finansowe. Tego typu innowacje powstają obecnie w przemyśle głównie w wyniku działalności racjonalizatorskiej |
| VI. Klasyfikacja rodzajów innowacji wg. dziedziny działalności, której innowacje dotyczą | |
| Innowacje funkcyjne | zaspokajające nowe, dotychczas nieujawnione potrzeby społeczne, a więc służące nowym funkcjom (np. wynalezienie telefonu komórkowego) |
| Innowacje przedmiotowe (produktowe) | polegające na wprowadzaniu nowych przedmiotów (maszyn, przyrządów wyrobów) w miejsce użytkowanych do tej pory. W dotychczas produkowanych wyrobach wprowadza się zmiany, dzięki którym lepiej zaspokajają one określone potrzeby użytkowników. Producent stosuje w nowych produktach bardziej racjonalne rozwiązania techniczne, oparte na nowych osiągnięciach naukowo-technicznych. Innowacje produktowe dotyczą zarówno wyrobów, jak i środków produkcji |
| Innowacje technologiczne (procesowe) | to wprowadzenie nowych technologii i odpowiadających im nowych technik. Modernizacja, automatyzacja i robotyzacja procesów produkcyjnych z jednej strony polepsza jakość produkowanych wyrobów i poprawia warunki pracy, a z drugiej stronny powoduje obniżenie kosztów wytwarzania wyrobu |
| Innowacje organizacyjne | zmiany polepszające organizację pracy i produkcji, a dotyczące komponentów składających się na funkcjonowanie organizacji. Zmiany te wprowadzane są w celu podwyższenia sprawności przebiegających w nich procesów. Efektem tych innowacji jest racjonalizacja zatrudnienia, wzrost wydajności i bezpieczeństwa pracy oraz lepsze przystosowanie wytwarzanych wyrobów do wymagań odbiorców |
| Innowacje marketingowe |
wdrożenie nowej metody marketingowej wiążącej się z istotnymi zmianami w projekcie lub konstrukcji produktu lub w opakowaniu, dystrybucji, promocji, bądź strategii cenowej. Nie są to powszechne (standardowe, okresowe) ulepszenia, rutynowe przeróbki wyrobów na życzenie klientów i regularne sezonowe zmiany. Celem innowacji marketingowych jest lepsze zaspokojenie potrzeb konsumentów, otwarcie nowych rynków zbytu lub nowe pozycjonowanie produktu firmy na rynku dla zwiększenia sprzedaży. (Podręcznik Oslo 2005, s. 52) – Zmiany w projekcie lub konstrukcji produktów (ang. product design) – Zmiany w zakresie dystrybucji produktów (ang. product placement) – Zmiany w zakresie promocji produktów (ang. product promotion) |
| VII. Klasyfikacja rodzajów innowacji wg. kryterium korzyści przynoszonych społeczeństwu | |
| Innowacje powodujące obniżkę kosztów | np. w wyniku zastosowania innej metody produkcji, organizacji pracy, użycia tańszych materiałów, zmniejszenia zużyciu mediów, etc. |
| Innowacje powodujące polepszenie jakości produktów | np. poprzez zastosowanie lepszej jakości materiałów, poprzez dodanie/modyfikację funkcjonalności produktu przez co poprawia się sposób korzystania z niego, |
| Innowacje powodujące wzrost ilości produktów | np. poprzez efektywniejsze metody produkcji, efektywność w logistyce zwiększającą dostępność produktu, dodanie funkcji umożliwiających oferowanie szersze gamy produktów, |
| Innowacje powodujące poprawę warunków pracy i bezpieczeństwa | np. poprzez innowacje procesowe lub organizacyjne zmniejszające ilość wypadków przy pracy; tu również inna organizacja/aranżacja/wyposażenie stanowiska pracy czy w biurze, które zmniejsza liczbę dolegliwości wynikającej ze złej ergonomii pracy przy biurku a przez to zmniejsza liczbę zwolnień chorobowych. |
| Innowacje powodujące ochronę naturalnego środowiska człowieka | np. opracowanie technologii utylizującej odpady, zmiana składu produktu lub metody produkcji i zastąpienie szkodliwych substancji tzw. substancjami ekologicznymi, zastosowanie technologii zmniejszającej zużycie mediów lub emisję zanieczyszczeń, etc. |
| VIII. Klasyfikacja rodzajów innowacji ze względu na tzw. zdolność patentową | |
| Wynalazki |
nowe rozwiązanie o charakterze technicznym, niewynikające w sposób oczywisty ze stanu techniki i nadające się do stosowania. Każde rozwiązanie techniczne, aby mogło być zakwalifikowane jako wynalazek, musi charakteryzować się cechami: – nowości (jeśli nie było udostępnione do wiadomości publicznej przed datą jego zarejestrowania), – nieoczywistości (jeśli nie wynika w sposób oczywisty ze stanu techniki dla specjalistów z danej dziedziny techniki), – stosowalności przemysłowej (musi odznaczać się możliwością wykorzystania na skalę przemysłową). |
| Wzory użytkowe | nowe i użyteczne rozwiązanie o charakterze technicznym, dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci |
| Projekty racjonalizatorskie |
– nowe rozwiązanie techniczne lub techniczno-organizacyjne, które może być uznane przez podmiot gospodarczy za korzystne i nadaje się do zastosowania – rozwiązania zgłaszane w projekcie racjonalizatorskim mogą mieć trojaki charakter: a) techniczny, b) techniczno-organizacyjny, c) organizacyjny. W dotychczasowym prawie wynalazczym projekty te nie były traktowane równorzędnie. Większą rangę miały projekty techniczne i techniczno-organizacyjne, a mniejszą – projekty organizacyjne. Dodatkowo w projektach organizacyjnych nie wszystkie rozwiązania innowacyjne mogły być uznane za projekty racjonalizatorskie. Dziedzina działalności przemysłowej, której dotyczyły innowacje organizacyjne, była zawężona do dziedziny pracy i jej organizacji i to jedynie w zakresie stanowisk pracy albo przepływu materiałów i wyrobów w procesie produkcji i świadczenia usług. Innowacje te umożliwiały zwiększenie wydajności pracy lub pełniejsze wykorzystanie środków pracy bądź też przynosiły efekty w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy lub ochrony środowiska. Dodatkowym ograniczeniem innowacji organizacyjnych było to, że pewne grono osób z uwagi na stanowisko w strukturze organizacyjnej przedsiębiorstwa nie mogło w ogóle otrzymywać wynagrodzenia za tego typu innowacje. Obecnie ustalenie rangi, znaczenia i wynagrodzenia dla twórcy projektu innowacyjnego jest określone w umowie między twórcą a przedsiębiorstwem. |
| IX. Klasyfikacja rodzajów innowacji wg. specyfiki wytwarzania | |
| Innowacje finalne | dotyczy przede wszystkim wyrobów finalnych wytwarzanych przez przedsiębiorstwa, stanowiących zamkniętą całość oferowaną odbiorcy |
| Innowacje składowe | dotyczy elementów składowych wyrobów, które kiedyś były już wykonane, a ich rozwiązania opatentowane |
Wróćmy do kwestii spojrzenia na klasyfikację innowacji jako źródło inspiracji do codziennego działania. Jeśli potraktujemy powyższą tabelę jako swego rodzaju „check listę” to przechodząc przez kolejne punkty, klasyfikacje i podziały możemy zaznaczyć te, które mogą przydarzyć się w naszej firmie. Jest to też dobre para-narzędzie do analizy i sklasyfikowania innowacji, które już zostały zrealizowane w przedsiębiorstwie.
Znajomość a raczej świadomość klasyfikacji innowacji ma znaczenie nie tylko w samej działalności innowacyjnej, jej rozumieniu i planowaniu, ale również np. w procesie ubiegania się o dotacje unijne jeszcze na etapie identyfikacji i doboru odpowiedniego programu dotacyjnego. W obecnej rundzie dotacyjnej 2014 – 2020 konieczne jest dogłębne zrozumienie intencji wnioskodawcy i oczekiwanych przez niego wyników. Dlatego świadomość jakiego rodzaju innowację mamy na myśli w istotny sposób wesprze nasze działania w tym zakresie.
Autorzy niniejszego tekstu inspirowali się pracami J. A. Schumpetera, W. Dobrołowicza, W. Kotarby, K. Szatkowskiego oraz własnymi (Instytutu Innowacyjności Polska).
Udało się nam Ciebie zainspirować, zadzwoń lub napisz do nas!
W Instytucie Innowacyjności Polska posiadamy narzędzia, które pomogątwojej organizacji w zarządzaniu innowacyjnością. Zapraszamy do kontaktu, jeśli chcesz, aby twoje kompetencje i umiejętności tworzenia innowacji zostały jeszcze lepiej rozwinięte:
Instytut Innowacyjności Polska
piotr.fic@ininpolska.pl
tel. kom. + 48 698 660 055
lub
tomasz.hoffmann@ininpolska.pl
tel. kom. + 48 667 637 068